Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Osiecznicy

Agresją nazywa się czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi(Adam Frączek, psycholog)

Eliot Aronson, psycholog społeczny agresją nazywa zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości, które może być zamierzone lub niezamierzone( np. dramat w wiosce Nangar Khel)

W terminologii prawa międzynarodowego agresja to napaść zbrojna jednego państwa na drugie.

Przemoc jest pojęciem szerszym niż agresja interpersonalna. Jarosław Rudniański wyróżnia  następujące rodzaje przemocy: fizyczną, psychiczną, jawną , moralną, organizacyjną, strukturalną.

Janusz Surzykiewicz wyróżnia przemoc w znaczeniu szerokim i wąskim. Odwołuję się do pojęć ( w ostatnim dwudziestoleciu coraz częściej używanych ) – „tyranizowanie”(bullying) i „osaczanie”(mobbing). Bullying dotyczy interpersonalnych form zachowań agresywnych(cielesnych i psychicznych) z wyraźnym wskazaniem jednostronności strony słabszej.

Od stuleci toczony jest spór czy agresywność jest zjawiskiem wrodzonym , instynktownym czy takie zachowanie musi być wyuczone. Współczesna nauka mówi, że wpływ edukacji na kształtowanie agresywności jest zasadniczy.

Dla wychowawcy zatroskanego rozwojem dzieci i młodzieży najważniejsze są trzy kwestie związane z możliwością jak najwcześniejszego zdiagnozowania czy podopieczny :

- ujawnia symptomy zwiększonej agresywności

-jest podatny na uczenie się zachowań agresywnych

-jest zdolny zredukować własna agresywność

Jednym z najważniejszych celów nowoczesnej edukacji jest uodpornienie dziecka na stres i przygotowanie go do udaremnienia agresji i przemocy w sposób godny człowieka. Skoro agresja jest rozpoczęciem walki niszczycielskiej lub przejściem w sporze słownym od argumentów rzeczowych do sprawiających przeciwnikowi przykrość, to jeżeli potrafimy jak najwcześniej nauczyć dziecko efektywnego przeciwstawienia się agresji(przemocy) psychicznej i/lub fizycznej zatem jednocześnie zwiększamy jego zdolność uodpornienia na stres.

Przeciwieństwem agresji jest walka obronna. Walecznym jest człowiek, który w sytuacji przymusowej (napadnięty lub kiedy staje w obronie innych ) realizuje walkę obronną . taki człowiek jest osobą dzielną. Tadeusz Kotarbiński stwierdza, że dzielnym jest ten i tylko ten, kto działa sprawnie w sprawie godziwej.

Każdy czyn agresywny skierowany przeciw człowiekowi jest jakąś postacią walki.

Walkę ( Kotarbiński) definiuje jako wszelkie działanie przynajmniej dwupodmiotowe(przy założeniu że i  zespół   może być podmiotem) gdzie jeden z podmiotów przeszkadza drugiemu.

Według Kotarbińskiego człowiek rozwija najwięcej energii i pomysłowości, gdy znajduje się w sytuacjach przymusowych . Właśnie w toku walki przeciwnik dokłada wszelkich starań , by utrudnić działanie drugiej strony. Jako najciekawszy przypadek walki ukazuje jednak sytuację, kiedy oba podmioty nie tylko dążą obiektywne do celów niezgodnych , lecz nadto wiedza o tym i liczą się w budowaniu swoich planów działania też z działaniami strony przeciwnej. Tego rodzaju walka ma miejsce w sporcie, w sporach prawniczych i politycznych ,w konkurencji handlowej.

Jan Harasymowicz trafnie zauważył, że podczas walki człowiek  ujawnia różne strony swojej natury.

W każdym sporcie walki i podczas ćwiczeń samoobrony działania kierowane są na ciało konkurenta . Jeżeli ciało nie jest chronione protektorami i do tego brak odpowiedniego wytrenowania odczuwane skutki nie należy do przyjemnych.

 W Japonii od 1989r.w ramach programu wychowania fizycznego wdrożono moduł budo, który obejmował kursy trzech tradycyjnych japońskich sztuk (sportów) walki; judo, kendo i sumo. Jedną z największych korzyści wychowawczych jest poddawanie młodzieży permanentnym ocenom mieszanym - sprawnościowym i moralnym. Rozbudowany system sankcji za łamanie reguł walki jest najbardziej wyrazistym i efektywnym elementem edukacji moralnej. Mądrość nauczyciela polega na tym, że  w poszczególnych cyklach edukacyjnych potrafi każdemu uczniowi z osobna dobrać 50% konkurentów o podobnych predyspozycjach, 25% przewyższających go potencjałem motorycznym, umiejętnościami i walorami mentalnymi oraz 25%, którzy mu pod tymi względami ustępują. Te proporcje rodzą wysokie prawdopodobieństwo, że zwycięstwa, porażki i braki rozstrzygnięcia walk treningowych i turniejowych rozłożą się u wszystkich względnie proporcjonalnie. W ten sposób rozwija się waleczność u całej populacji młodzieży. Trudno jednak oszacować ilu jest takich nauczycieli. Presja na  wynik sportowy ze strony podmiotów otoczenia bliższego (rodzina,nauczyciele,koledzy) i dalszego (media,politycy,stratedzy i menedżerowie sportu) w sprawie, że wysiłek edukacyjny i środki materialne kanalizowane są na młodzież uzdolnioną , która w przyszłości ma szanse osiągnąć wyniki na poziomie olimpijskim .

Zabawowe formy walki, jako wytwór głównie kultury ludycznej różnych narodów, spełniają prawie wszystkie walory edukacyjne sportów walki, a ponadto nie są ograniczane rozbudowanym systemem zakazów, nakazów i ustaleń formalnych(np. kategorie wagowe, czas walki , ubiór , sprzęt).To sprawia , że można je swobodnie stosować w wychowaniu fizycznym i w treningu sportowym , w rekreacji , ale tak że podczas spontanicznych zabaw z dziećmi w mieszkaniu , w ogrodzie i w każdym miejscu spełniającym warunki bezpieczeństwa .Jednakże najważniejszą zaletą zabawowych form walki jest przysposobienie do obrony , gdy tymczasem nie tylko w sportach walki , ale w sporcie w ogóle preferowana jest ofensywność.

Podział zabawowych form walki na osiem kategorii[Kalina , Jagiełło 2000]umożliwia wybiórcze akcentowanie rozwoju konkretnej lub konkretnych dyspozycji obronnych podczas poszczególnej lekcji wychowania fizycznego , sesji treningu zdrowotnego , treningu sportowego , spontanicznej zabawy itd., albo w dłuższym cyklu adaptacyjnym :

• uniknięcie      zderzenia
• wytrącenie      przeciwnika z równowagi
• uwalnianie      z chwytów
• krępowanie      ruchów przeciwnika
• usunięcie      przeciwnika z danego obszaru
• wtrącenie      przeciwnika w ustalone miejsce
• obrona      terytorium i własności
•  kompleksowe rozstrzygnięcie bezpośredniego      starcia

Zalety zabawowych form walki wykraczają poza możliwości rozwijania dyspozycji obronnych i diagnozowania agresywności. Niektóre okazały się trafnym kryterium prognozowania uzdolnień do sportów walki typu zapaśniczego i samoobrony.

Założenia metody

Każda zabawowa forma walki opiera się na zasadzie dobrowolnego zaakceptowania przez każdego uczestnika (potencjalnego konkurenta w walce „jeden przeciw jednemu” lub „jednemu przeciw grupie”) wzajemnie określonego nacisku fizycznego na ciało, więc największą wartość diagnostyczna mają te zabawy, podczas których zewnętrzny obserwator z łatwością określi moment, kiedy strona lub strony przekraczają ustalona siłę nacisku, lub z uwagi na użyte narzędzie uniemożliwiające zadanie bólu- uzewnętrzniają złość, jaka jest charakterystyczna podczas uderzeń niszczących.

Uczestnicy zabawy nie powinni przekraczać 10 osób(optymalna liczność grupy 6-8) a powierzchnia wielkości 10x10 metrów lub mniejsza.

Obserwator powinien zachować dyskrecję do tego stopnia, by uczestnicy zabawy nie domyślili się rzeczywistego celu zabawy.

Możliwy jest wariant stosowania diagnostycznych zabawowych form walki(które może wymyślić  każda, rozumiejąca te zasady osoba) wyłącznie podczas walk „jeden przeciw jednemu”. Taka diagnoza jest jednak czasochłonna(należy obserwować każdą z walczących par).

Największa zaleta zabawowych form walki jest możliwość bezpośredniego obserwowania zmiennych zjawiska charakterystycznego dla walk polegających na bezpośrednim starciu stron lub walk w bliskim kontakcie,  chodzi o sposoby działań jednych skierowanych przeciw drugim podczas społecznego przyzwolenia na stosowanie przemocy fizycznej(kryterium praktyki i jest to ważny aspekt obserwacji bezpośredniej).

Argumentacja naukowa

Została udowodniona hipoteza że człowiek w sytuacji społecznego przyzwolenia na stosowanie przemocy szczególnie  ujawnia swoja agresywność, zatem osobnicy o zwiększonej agresywności będą to czynili częściej i z większym nasileniem.

Zabawowe formy walki, podczas których przyzwala się na stosowanie przemocy fizycznej mogą stanowić proste, dostępne głownie nauczycielom wychowania fizycznego i pedagogom sportu narzędzie diagnostyczne agresywności.

Jako przejaw zwiększonej agresywności uznano zachowania wyraźnie łamiące zabawową (symboliczna) formułę uderzania współćwiczących (prowadzący zajęcia przed każdym zastosowaniem tych ćwiczeń akcentował konieczność symbolicznego uderzania uczestników zabawy pasem judo w plecy i pokazywał miejsce oraz niejako „siłę” uderzenia).Przyjęto następujące kryteria ujawniania zwiększonej agresywności;

• uderzenie „gdzie popadnie” bez specjalnej ekspozycji uderzenia
• uderzenie z dużą siłą i radość z „udanego” trafienia
• uderzanie ze złością
• celowe uderzanie w pośladki, nogi, brzuch, a nawet głowę
• łamanie reguł odwetu
• stosowanie strategii kamuflażu i strategii osaczania w celu spotęgowania skutków ataku

Wielokrotnie stosowane w dłuższym czasie zabawowych form walki może dostarczać pedagogom i wychowawcom cennych informacji o relacjach łączących grupę z niektórymi jednostkami. Wytrawny obserwator może z łatwością uzyskać wgląd w strategie zachowań agresywnych(i będących przeciwieństwem) jednostki i grupy. Strategie zachowań agresywnych:

-kamuflażu ;wyjątkowo inteligentny, zdeterminowany agresor bez względu na późniejsze sankcje, potrafi zbliżyć się do ofiary, wprowadzić ja w błąd i niekiedy z pełna mocą zadać uderzenie w zabronione miejsce ciała(na ogół w pośladki). Zdeterminowany agresor po wywołaniu jego „numeru” rozgląda się bardzo intensywnie, Tylem zbliża się do upatrzonej ofiary i niekiedy sugeruje, że ukrytym „łowcą” jest określony uczestnik zabawy. Kiedy już  odwróci skutecznie uwagę upatrzonej ofiary uderza z pełną lub prawie z pełna mocą

-antycypacji: stosują ci, którzy tego doświadczyli, są wystarczająco inteligentni ale nieagresywni- unikają bliskości owego potencjalnego „łowcy’ podczas dalszych zabaw

-odwetu: stosują agresywni- zachowują bliskość z takim potencjalnym  „łowcą” ale i odpowiednią czujność podczas dalszych zabaw

-potencjalizacji: (zagrożenia), stosują uczestnicy zabawy obdarzeni inteligencją, na ogół bardzo sprawni fizycznie, dumni, honorowi, nieagresywni

-utrudniania: stosują osoby ujawniające predyspozycje obronne- będąc w bliskości aktualnego  „łowcy” zwracają się do niego przodem tułowia, utrudniając zadanie uderzenia w plecy

- osaczania; jest własnością grupy uczestnicy zabawy tworza szpaler i kiedy ofiara ucieka uderzają go zgodnie z założeniami zabawy wyłącznie w plecy, lecz z większą siłą, albo gdzie popadnie łamiąc konwencję zabawy.

Terapeutyczne aspekty sankcji

Nieodzownym elementem metody jest konieczność stosowania sankcji za łamanie reguł zabawowych form walki. Jest to bardzo ważny moment terapii. Najprostsza  sankcją  jest

wykluczenie-   za uderzanie ze zbyt dużą siłą lub w niewłaściwe miejsce

Skutecznym środkiem terapii opartej na okresowym wykluczeniu sa tego typu uwagi „popatrz i pomyśl”, „postępuj jak inni”, „bądź uważny”. Inna sankcją jest „szpaler oficerski”. Polega na tym , że stojący w dwóch szeregach i zwróceni twarzami do środka uczestnicy zabawy maja prawo symbolicznie uderzać w plecy przebiegającą osobę, która złamała reguły zabawowych form walki.

Zabawy ;

Berek numerów(imion)

Każdy uczestnik zabawy otrzymuje numer metoda odliczania. Wywołany przez nauczyciela „numer”(czyli tak zakodowana osoba) przejmuje rolę „łowcy” i ma prawo symbolicznie uderzyć (wielokrotnie uderzać) jednego lub nawet wszystkich po kolei współćwiczących do momentu, kiedy nauczyciel nie wywoła kolejnego numeru lub poda komendę(sygnał) do zaprzestania walki. Kolejnych „łowców” należy wywoływać w odstępach 5-7 sekundowych.

Podczas pierwszego zastosowania tej zabawy dobrze jest wywołać ćwiczących po imieniu(berek imion). Dopiero w kolejnych przemiennie obie odmian. Najbardziej atrakcyjną formą i zarazem stymulującą percepcję ćwiczących osób jest jednoczesne posługiwanie się imionami i numerami. Jeżeli w grupie są osoby o tych samych imionach, to wywołanie do roli łowcy współdziałają zgodnie atakując pozostałych uczestników zabawy. Taka sytuacja wymaga dużej uwagi obserwatora, by odnotował każdy przypadek złamania reguł zabawy. Sporadycznie, w celu uatrakcyjnienia zabawy, można wywołać jako łowców „parzystych” i na odwrót „nieparzystych”

Berek z odwetem

Oprócz założeń obowiązujących podczas berka numerów(imion) dochodzi prawo odwetu ze strony tego, kto został uderzony przez „łowcę”. Jednakże może on dokonać odwetu(nawet wielokrotnie uderzając) wyłącznie na tym „łowcy”, który go uderzył (jeżeli w danym momencie jest ich dwóch lub więcej) i i tylko tak długo, dopóki dany „łowca” nie uderzy kolejnego uczestnika zabawy. „Łowców” należy wywoływać co 7-10 sekund.

Kulawy lis

Osoba jako „kulawy lis” z wydzielonego miejsca, czyli „norki”, w której jest nietykalny, skacząc na jednej nodze stara się dotknąć (symbolicznie uderzyć) dowolną część ciała, z wyjątkiem głowy uciekających przed nim na obu nogach uczestników zabawy. Dotkniętą osobę, dopóki nie zdoła dobiec do „norki”, pozostali uczestnicy zabawy mają prawo symbolicznie uderzać , ale nie mają prawa zabiegać drogi. Po dobiegnięciu do ‘norki” przejmuje ona rolę „kulawego lisa”. Jeżeli „kulawy lis” jest na tyle zmęczony, że powinien skakać na drugiej nodze, to takiej zmiany może dokonać wyłącznie w „norce”.  Jeżeli stanie na obu nogach w innym miejscu, wówczas uczestnicy zabawy mają prawo symbolicznie go uderzać dopóki nie dobiegnie do „norki”.

Nauczyciel powinien bacznie obserwować ćwiczące osoby. Jeżeli „kulawy lis” ma trudności z „upolowaniem” zmiennika lub nie potrafi skakać na jednej nodze nawet przez kilka sekund, wówczas nauczyciel wskazuje lub wywołuje z imienia(albo posługując się wcześniej ustalonym numerami) osobę, która po dobiegnięciu do „norki” (pod rygorem zagrożenia uderzeniami uczestników) przejmuje  tę rolę. O takim prawie ingerowania(nie zdradzając jednak powodów) nauczyciel musi poinformować ćwiczące osoby przed rozpoczęciem zabaw.

Lisek gwiaździsty

Uczestnicy zabawy ustawieni w parach na obwodzie koła, twarzami  do środka. Zabawę rozpoczynają dwie osoby- jedna ucieka, druga goni ja z zadaniem dotkniętą ręką lub pasem w dowolną część ciała z wyjątkiem głowy(lub nogą w pośladek). Kierunek poruszania po obwodzie koła dowolny(maksymalnie jedno okrążenie). Dotknięcie powoduje zmianę ról, chyba że uciekająca osoba zdoła zatrzymać się przy danej parze zanim zostanie dotknięta(rolę uciekającego przejmuje zewnętrzna osoba z pary).

Lisek wiązany

Grupa w rozsypce na ograniczonej przestrzeni. Wyznaczony przez nauczyciela uczestnik goni któregoś z ćwiczących(maksymalnie przez 5-7sekund). Po dotknięciu go(ręką, nogą, pasem-trzeba ustalić0 zaczyna ściągać inną, wybraną przez siebie osobę. Po 5-7 sekundach nieskutecznego pościgu nauczyciel wywołuje osobę goniącą.

Lisek zegarowy

Uczestnicy zabawy leżąc przodem tworzą w parach „tarczę zegarowa”. Zabawę rozpoczynają dwie osoby- jedna ucieka, druga goni ją z zadaniem dotknięcia ręką lub pasem w plecy. Kierunek poruszania po obwodzie „tarczy zegarowej” dowolny (maksymalnie jedno okrążenie). Dotknięcie powoduje zmianę ról, chyba, że uciekająca osoba zdoła położyć się przy danej parze zanim zostanie dotknięta(rolę uciekającego przejmuje zewnętrzna osoba z tej pary).

Lisek złośliwy

Ćwiczący biegają po ograniczonej przestrzeni w rozsypce. Nauczyciel wywołuje imię (numer) dowolne osoby, która musi jak najszybciej dobiec do materaca (ustalonego miejsca, gdzie może się schronić). Do tego momentu pozostali uczestnicy zabawy mają prawo symbolicznego dotknięcia(uderzenia) go w ustaloną część lub części ciała (z wyjątkiem głowy). Po dobiegnięciu do materaca(ustalonego miejsca) owa osoba wywołuje imię(numer) dowolnego uczestnika i zabawa toczy się dalej.

Eksperyment Kaliny

Celem ośmiomiesięcznego eksperymentu była weryfikacja hipotezy , że komplementarne użycie ćwiczeń samoobrony, elementów judo, ćwiczeń ralaksująco- koncentrujących oraz ukierunkowanych oddziaływań werbalnych (rozmów o o etyce, aspektach sprawności działania w sytuacji agresji innych) zapewnia rozwój dzielności (waleczności) nawet wśród młodych ludzi o zwiększonej agresywności. Spośród 58 podchorążych, którzy deklarowali chęć treningu judo/lub samoobrony wyselekcjonowano 23(grupa eksperymentalna) o najwyższym poziomie agresywności(na podstawie kwestionariusza Bussa-Durkee). Eksperyment ukończyło 19(średni wiek 19,68 lat). Treningi odbywały się 6 dni w tygodniu(od poniedziałku do piątku) przez 90-120 minut(średnio frekwencja wynosiła 67%).Grupę porównawcza stanowiło 57 podchorążych tej samej uczelni wojskowej. Hipoteza okazała się prawdziwa. Trening eksperymentalny spowodował zredukowanie agresywności podchorążych (przed eksperymentem 53% ujawniało bardzo wysoką i wysoką agresywność a 10% skłonność do przemocy, natomiast po zakończeniu programu nastąpiło odwrócenie tych proporcji 53% ujawniło bardzo wysoką i wysoką waleczność i żaden bardzo wysokiej agresywności. Tradycyjny trening militarny spowodował, że przed szkoleniem było 7% bardzo agresywnych i 23% wysoce agresywnych oraz 12% skłonnych do przemocy młodych mężczyzn, ale po ośmiu miesiącach te proporcje powiększyły się (odpowiednio 125, 31%, 15%). Co więcej powtórzenie po ośmiu  semestrach ) trzy lata po zakończeniu eksperymentu) badania dostarczyły dowodów, że ta odmiana CBT jest skuteczna metodą zredukowania agresywności mężczyzn z grupy eksperymentalnej  w długim okresie.

ZAKOŃCZENIE

Przedstawiona została prosta metoda diagnozowania agresywności. Wytrawny wychowawca może ta metodą posługiwać się bez pomocy psychologa lub pedagoga. Zawodowy dydaktyk- nauczyciel wychowania fizycznego , trener,  instruktor może włączyć tę metodę do każdego programu usprawniania ludzi w grupie.

Sport, odpowiednio wykorzystany może uchronić dzieci i młodzież zarówno przed patologia uzależnień jak i patologią agresji interpersonalnej.

Prowadzący

Roman Maciej Kalina- profesor doktor habilitowany nauk o kulturze fizycznej, kieruje Katedrą Promocji Zdrowia i Metodologii badan w Wydziale Fizjoterapii katowickiej AWF

Jarosław Klimczak- doktor nauk o kulturze fizycznej, adiunkt Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Prezes Stowarzyszenia na Rzecz Przeciwdziałania Agresji i Patologii Wśród dzieci i Młodzieży.

                                                                                        Opracowała Ewa Kowal